Et helvetes veto over himmelen?

Jesus sier: «Hvis dere holder mine bud, blir dere i min kjærlighet, likesom jeg har holdt min Faders bud og blir i hans kjærlighet. Dette har jeg sagt dere for at dere kan eie min glede, og deres glede kan være fulkommen!»(Joh. 15, 10ff). Apostelen Paulus følger opp: «Gled dere i Herren alltid! Igjen vil jeg si: Gled dere!» (Fil 4,4-7). Den kristne har altså en glede som er fullstendig og hel.

Det å glede seg i Herren gjelder ikke bare søndag formiddag, når man er i kirken og takker Gud for at man er frelst. Det gjelder i hverdagen også. Gleden i Herren gir mening til de dagligdagse gjøremål, gjøremål som ellers ville oppleves som kjedelige blir en glede i seg selv. Den kristnes liv er alltid meningsfullt, for den kristne lever ikke bare for seg selv, men for Gud.

Hvorfor er det da slik at så mange kristne opplever at det å glede seg fullkomment i Herren er så vanskelig? Det virker som om gleden alltid må ha et skjær av dårlig samvittighet over seg. Det er på en måte ikke moralsk rett å være fullkomment glad når andre i verden lider. Det blir en kristenplikt å bære på verdens sorger, og å blande inn litt elendighet i gleden. Men; dette vil til slutt forsure hele kristenlivet og lage et falskt skille mellom glede og kristentro.

C.S. Lewis har pekt på at det å glede seg med dårlig samvittighet egentlig innebærer å gi helvetet vetorett over himmelen. Det er djevelen selv som plager den kristne med slike tanker. Den onde vil aller mest at vi ikke skal glede oss fullstendig i Herren, for da ville han miste makt over oss. Kunsten er å alltid holde fokus på Gud selv, han som er gledens kilde. I Guds lys må selv en dårlig samvittighet på villspor rette seg, og man kan begynne å se gledens lys selv i de små daglige gjøremål.

Fedrenes synder

I forbindelse med læren om dåpen leser vi i Vegen til Einskap at «den døypte vert reinvaska frå arvesynda og frå personlege synder». (V:1,4)

Det første vi må merke oss er den sideordnende konjunksjonen «og». Synden er både private/personlige synder og noe overindividuelt. Forestillingen om overindividuelle synder har den kristne kirke gjerne begrunnet i ordene fra første Mosebok: «Herren så at menneskenes ondskap var stor på jorden.» Denne almene ondskap ble så karakterisert som «fedrenes synder» – propatrikon hamartẽma. Uttrykket er hentet fra Det gamle testamente: «.. fordi deres fedre har syndet, skal de tæres bort.» (3 Mos 26:39) Likeledes leser vi i Klagesangene 5:7: «Våre fedre har syndet, de er ikke mere; vi bærer deres misgjerninger.» Tankegangen forutsetter altså at syndens virkninger følger menneskeslekten videre gjennom generasjonene. Det er en kollektiv skjebne, slik Paulus forklarer: «Alle har syndet og fattes Guds ære.» (Rom 3:23) Vår synd har altså sin grunn i vår stamfar Adam: «Synden kom inn i verden ved et menneske.» (Rom 5:12) Denne syndsforståelse kalles da gjerne «arvesynd» – på engelsk hereditary sin.

Kirkefaderen Augustin gir imidlertid den kollektive syndsforståelsen en ny retning ved sin omtale av menneskeheten som «massa… quae originaliter est tota damnata» (Om Guds stad, bok XV:1). Her møter vi forestillingen om en slags opphavsynd – original sin – i motsetning til den tidligere tanke om arvesynden. Det nye med Augustin er at han i samsvar med datidens forståelse av arvelige egenskaper forstod synden «biologisk» forankret. Synden har sin grunn i en arvelig sykdom og overføres gjennom mannes sæd som et slags «defekt gen», for å bruke et moderne utrykk. Udøpte spedbarn går derfor fortapt simpelthen på grunn av deres naturlige unnfangelse.

Den augustinske forståelse av syndens seksuelle formidling har i lutherdommen fått som konsekvens læren om den dobbelte predestinasjon. Dette er likevel ikke så interessant lenger all den stund predestinasjonslæren i praksis ble oppgitt allerede på reformasjonstiden, samtidig som vekkelsen har som premiss at mennesket fritt kan velge sin åndelige vei.

Den romersk-katolske variant av Augustins arvesyndsforståelse er læren om Marias ubesmittede unnfangelse. Tankegangen her er i korthet at for at Jesus skal være syndfri, må Maria, hans mor, ikke være bærer av «det syndige genet». Hun kan derfor ikke være unnfanget på naturlig vis. Teoriene om hvordan dette skulle kunne skje, har vekslet gjennom tidene. Uskyldigst er den middelalderske tanke at Maria ble unnfanget ved at Joakim møtte Anna i en døråpning og pustet på henne.

Den østlige kristenhet aksepterte aldri Augustins syndsforståelse. Da dogmet om Maria ubesmittede unnfangelse ble kunngjort i 1854, avviste også de gammelkatolske kirkene tenkesettet som dogmet hviler i. Marias renhet hviler ikke i gynekologiske forhold, men i nådens komme over henne ved bebudelsen. (Luk 1:35)

Når således ordet «arvesynd» anvendes i Vegen til Einskap, må uttrykket forståes i den opprinnelige betydning av begrepet som «fedrenes synder».

Arvesynd?

I vestleg kristendom finn ein mange snodige og ubibelske teologiske tankar. Eg kan nemne i fleng, men lèt det vere. Likevel står kanskje læra om arvesynda som det fremste av alle kyrkjelege havari. Ideen om at barn blir fødde med ein ”billett til avgrunnen” har slavebunde menneske sidan Augustins tid på 400-talet.

I Skrifta finn ein sjølvsagt ingen belegg for at menneska blir kasta inn i verda med synd (original sin) – tvert imot. Jehova seier sjølv at; ”Aldri meir vil eg forbanna jorda for menneska skuld” (1. Mos. 8:21) og; ”fedrar skal ikkje lata livet for det borna har gjort, og born ikkje for det fedrane har gjort. Kvar skal døy for si eiga synd” (5. Mos. 24:16).

Bibelen er like klar på at ein først blir syndar i det ein startar å gjere synd – blir medvitne om synd. Mosebøkene seier det slik; ”og småborna dykkar … dei borna som enno ikkje kan skilja godt frå vondt, dei skal koma inn i landet” (5. Mos. 1:39), og profeten; ”For før guten skjønar å vraka det vonde og velja det gode, skal det verta audt i landet …” (Jes. 7:16) (Sjå òg Rom. 9:11).

No er det sjølvsagt mange som er glade i arvesyndslæra. Desse brukar i hovudsak romarane 5:12 og 1. Kor. 15:22 i forsvaret sitt. Det førstnemnde verset fell grunna feilomsetjing frå gresk til latin. På engelsk kan ein seie at tabben gjekk frå gresk ”because of” til latinsk ”in whom” – noko som blir fatalt feil (jf. Meyendorf). Det sistnemnde verset talar om død og ikkje synd (sjå nedanfor).

Nokre kjem også dragande med salmevers som skriftsbelegg (slm. 51:5; 58:3, men det held ikkje sidan desse er i hovudsak lyriske vendingar som må tolkast litterært. Til samanlikning er det vel ingen som har tenkt seg tilbake til mors liv sjølv om Jobs bok seier at; ”naken kom eg frå mors liv, naken fer eg attende”.

Ortodoks kristendom held seg til Bibelens lære om at menneska er ansvarleg for eiga synd – også Adam og Eva. Spørsmålet er heller kva som vart overført, og svaret er døden – ikkje synda (Jf. fr. Hughes). Det er ikkje skuld, men ein tilstand – ein sjukdom – som blir ført vidare (ancestral sin). Jehova vart ikkje fylt med sinne og straffelyst etter syndefallet, men utestengde dei frå hagen av medkjensle.

Kvifor skal ein i så fall døype barn dersom dei ikkje blir fødde inn i verda med ein billett til avgrunnen? Vel, biskop Per Oskar Kjølaas svarar slik på dette spørsmålet; ”Dåpen er i Østkirken en ny start der mennesket igjen får de Åndens gaver som ble tatt fra det i syndefallet. Ethvert nyfødt barn er bærer av gudsbildet og hellig. Men det har ikke Helligåndens gaver. Dem får det i dåpen…”.

… så det er vel på tide å foreta eit par justeringar i dokumentet ”Vegen til einskap”? 😉

Kvifor er Maria så viktig?

Gud vart menneske sidan det berre var Han som kunne frelsa. Då er det ikkje til å undrast over at det var viktig at Jesus er både Gud og menneske, for elles kan me ikkje verta frelste. Ein falsk Jesus kan aldri redda oss. Difor er også Maria så viktig. Gjennom henne tok Jesus på seg sin menneskelege natur. Ho var Hans bustad i ni månader. Hennar «ja», hennar lydnad, hennar kropp som bar Han var heilt naudsynt for vår frelse. Utan henne ville ikkje vår frelsar vorte eit verkeleg meneske. Ho er mor til Han som hadde skapt henne som frelse til og med henne ved sitt blod.

Ulf Ekman i Velsignet Helg

Å oppdra ein helgen

Dei fleste av oss vil vera meir enn nøgde med å oppdra born som vil forbli trufaste kristne. Det er ikkje alltid lett, og alle foreldre som har eit slikt barn burde aldri slutta å gleda seg. det finst ingen metode for å oppdra eit barn til å verta heilag, for Gud åleine gjev nåden som fører til eit så vidunderleg liv. Sjølv om det er sant, vert eg ofte slått av det St. Silouan fortel om far sin i sine skrifter. Det kan nesten verka som om han lærte dei mest fundamentale åndelege prinsippa frå ein enkel bonde – far sin. Han var kankje enkel, men han hadde trua til ein heilagmann. Her kjem eit lite døme:

Lat oss ikkje uro oss når me taper våre jordiske ting og eigedom, det er ei lita sak. Min eigen far lærde meg dette tidleg i livet. Når det skjedde noko gale heima, tok han det med tol. Når huset vårt ein gong tok fyr, og naboane sa «Ivan Petrovich, huset ditt har brent ned til grunnen!», så svarte han: «Med Guds hjelp skal eg byggja det opp att». Ein gong når me langs åkeren får, og eg sa: «Sjå dei stel av kornet vårt!». «Ja, son min», svarte han, «Herren har gitt oss korn, og meir enn me treng, så dersom nokon stel av det, tyder det at han treng det». Ein annan dag sa eg til han: «Du gjev mykje til hjelpearbeid, medan nokre som er rikare enn me, gjev mykje mindre». Til dette svarte han: «Ja, son min, Herren vil syrgja for oss». Og denne vona vart aldri gjort til skamme.

Ein annan gong fortalde St. Silouan dette om forholdet til faren:

Simeon (seinare St. Silouan) var ung, sterk, kjekk – og på denne tida hadde han også begynt å tena sine eigne pengar. Han var populær i landsbyen, i godt humør, fredeleg og glad, og landsbyjentene såg han som ein dei kunne tenkja seg å gifta seg med. Sjølv vart han forelska i ei av dei, og før spørsmålet om giftarmål hadde kome opp, skjedde det som så ofte skjer, ein sein sommarskveld.

Neste morgon, når Simeon jobba saman med far sine ute på jordet, sa faren stille:

«Kor var du i går kveld, sonen min? Hjarta mitt var uroleg for deg?»

Dei milde orda søkkte inn i Simeons sjel, og seinare i livet når han kom i hug far sin, som også var eldste, ville han seia:

«Eg når ikkje far min opp til skuldrene. Han var analfabet – han sa jamvel feil når han bad Fadervår, som han hadde lært i kyrkja. Men han var ein mann som var mild og klok.»

Dei var ein stor familie, far, mor, fem søner og to døtre – som budde saman i fred. Dei eldste gutane arbeidde saman med faren. Ein fredag når dei var ute og hausta, skulle Simeon vera inne og laga til middagsmåltidet. Han gløymde at det var fredag, og gjorde i stand ein rett av svinekjøt, og alle åt av det. Seks månader seinare, på ein festdag om vinten, vende Simeons far seg til han med eit roleg smil og sa:

«Son min, hugsar du i haust, den gongen du gav oss svinekjøt til å eta? Det var ein fredag. Eg åt det, men du veit, det smakte som sand».

«Men kvifor sa du ingenting?»

«Eg ville ikkje gjera deg vonbroten, son min».

Når han kom i hug slike episodar frå barndommen, ville St. Silouan leggja til:

«Ein slik åndeleg rettleiar skulle eg gjerne hatt. Han vart aldri sint, han var alltid i likevekt og audmjuk. Tenk at han venta seks månader med å korrigera meg, for at eg ikkje skulle verta lei meg.»

Det finst ingen betre måte å læra eit barn opp i kristendommen enn å faktisk leva han ut – sant og frå hjarta. Du kan ikkje læra bort det du ikkje lever i sjølv.

Fader Stephen Freeman

Kristen tro og kristne verdier

Som barn av opplysningstiden har den liberale protestantisme tre grunntrekk: Utgangspunktet er ønsket om å finne et kompromiss mellom tradisjonell kristendom og samtidens kristendomskritikk. For å finne denne middelvei oppgav man det som virket anstøtelig i kirkelæren. Tomrommet etter kirkelæren fylte man så med et intensivert moralsk engasjement.

Men etterhvert ble det klart at også den kristne etikk var avlegs i forhold til tidsåndens krav, all den stund moralen hviler i en autoritet utenfor menneskets selv. I stedet for å vise til Guds bud og vilje fordret tilpasningsprosjektet at kristen moral fremstod som en almenmenneskelig nestekjærlighet med sosial rettferdighet som mål. Unødige ord som synd og omvendelse, overgivelse og etterfølgelse måtte derfor erstattes av en ny terminologi. Løsningen ble uttrykket «kristne verdier».

Begrepet «verdi»? hentet liberalteologien fra nykantianismen, en tysk filosofisk retning i annen del av det 19. århundre, som været truselen fra nihilismen. De store samfunnsendringene i datiden syntes å føre til at individet mistet festet for livsførselen. Ikke minst forårsaket industrialiseringen et oppbrudd som løsrev fra alle forpliktende normer og tradisjoner. Ikke bare frigjorde kunsten seg fra overleverte samfunnsnormer, men vitenskap, teknikk, økonomi og politikk falt fra hverandre i usammenhengende sfærer. Forestillingen om en sentralverdi mente man kunne tjene som basis for ny meningsgivende orden. Verdiene utgjør en stigning fra sanselig opplevelser av det skjønne til åndelige verdier av det det gode og det sanne frem til kjærligheten som verdienes kilde.

Den første store kritiker av dette moralske prosjekt var Nietzsche som gjorde gjeldende at forestillingen om «det gode» som basis for «det sanne»? kun er trylleri med ord, et forsøk på å bedrive teologi uten Gud. Senere anførte Max Weber at forestillingen om verdier ikke kan lede til medmenneskelig solidaritet. «Verdiene» står tvert imot i kamp med hverandre. Det å ta parti for bestemte verdier betyr som regel å ta parti mot andre verdier, mente Weber. Motsetningene i vår egen kultursituasjon bekrefter at ordet verdi er en deskriptiv, ikke en normativ kategori. Verdikonflikten i dagens samfunn tydeliggjøres av abortlovgivningen, den nye ekteskapsloven og endringene i bioteknologiloven og barneloven.

Dette betyr at vi som kristne må besinne oss på vår egenart. En kirke som som forsøker å hevde sin moralske egenart på basis av håpet om et verdifellesskap, må ta til takke med det minste felles multiplum som rettesnor for kristen etikk. Sant nok finnes det på det umiddelbare plan en almenmenneskelig erfaring av hva som er godt og ondt, men uten et felles humanitetsideal gis det ingen klarhet om hva som gagner mennesket. Dersom «verdiene»? ikke kan innskrives i en form for overordnet mening med livet, er verdibegrepet ubrukelig som normativ rettesnor. Forestillingen om «kristne verdier»? forutsetter det kristne menneskesyn. Derfor går det ikke an å skille kristen etikk fra troslæren. Kort sagt: Det gis ingen kristen moral løsrevet fra evangeliet.

Korleis kristne bør leva

Trå aldri etter rikdom. Lev audmjukt og i nøysemd. utan å vera sjølvsentrert. Å vera sjølvsentrert er ei fæl synd. Når du høyrer at nokon vert baktala, sjølv om det måtte vera sant, så legg aldri til fleire skuldingar, men sei noko positivt og syns synd på vedkomande. Sjå til at du alltid elskar dei fattige, dei eldre, barnevernsborna og dei sjuke. Bruk tid saman med fattigfolk og med dei som andre ser ned på. Ten til livsens opphald med hardt, ærleg arbeid. Gløym ikkje å gi almisser. Dette er stien du må gå på. Tenk alltid på kva godt du vil gjera. Dette er det som utgjer livet til ein kristen.

Eldste Georg, frå boka Precious Vessels of the Holy Spirit.

Vestlandsk ekteskap?

Har nokon gjort seg tankar over det underlege at Indremisjonsforbundet (Vestlandske) no nyleg, same året som staten innførte ei ekteskapslov som avviklar alt som heiter kristent ekteskap, har søkt om og fått vigselsrett frå same staten? Det skjer medan elles truverdige trussamfunn set sin vigselsrett på vent. Men i Betlehem (for ein ironi) forsamlingshus i Bergen skal første DVI-vigsel bli føreteken like over nyttår!»

Apropos nyttårsforsett

Forholdet mellom tro og gjerninger er en hard nøtt å knekke i luthersk teologi. Da visse hyperlutherske retninger gjorde gjeldende at gode gjerninger er skadelige for troen, utformet den lutherske ortodoksi en avklaring av ekumenisk betydningen med forestillingen om «lovens tredje bruk». Vi leser i Konkordieformelen:

«For hos de troende er de gode gjerninger et «varsel om frelse» (Fil 1:28), når alt skjer av de rette grunner og med de rette formål. Det vil si når de skjer i den hensikt som Gud krever av de gjenfødte. Det er nemlig Guds vilje og uttrykkelige befaling at de troende skal gjøre gode gjerninger som Den Hellige Ånd virker i de troende. For Kristi skyld lar Gud disse gjerninger behage seg og lover dem en herlig belønning i dette og i det kommende liv.» (Sol. Dec. Art. IV)

Litt av en ansporing inn i det nye år!