Kan trua åleine frelsa?

På sin blogg har fader James Early eit studium av Jakobs brev, brevet som Martin Luther gjerne ville ha ut or Bibelen:

«Kva hjelper det, sysken, om nokon seier at han har tru, når han ikkje har gjerningar? Kan vel trua frelsa han? Set at ein bror eller ei syster ikkje har klede og manglar mat for dagen, kva hjelper det då om ein av dykk seier til dei: «Gå med fred, varm dykk og et dykk mette!» utan å gje dei det kroppen treng? På same måten er det med trua: Har ho ikkje gjerningar, er ho beint fram død. Kanskje vil nokon seia: Du har tru, eg har gjerningar. Vis meg di tru utan gjerningar, så skal eg ut frå gjerningane visa deg mi tru. Du trur at Gud er éin? Det gjer du rett i. Dei vonde åndene trur det same – og skjelv!

Dei fleste, om ikkje alle jødane (ja, faktisk folk flest) på St. Jakob si tid hevda å tru på Gud. Mange av dei deltok jamvel i fromme ritual. Men mange av dei neglisjerte heilt sin neste, og spesielt dei fattige. Lite har endra seg i dag. Folk flest i verda (om lag 90 prosen av amerikanarar, 50 prosent nordmenn) seier at dei trur på Gud. Men kva stor prosent menneske gjer faktisk noko som eit resultat av den trua? For kor mange påverkar trua deira eigentleg deira daglege liv?

St. Jakob stiller eit spørsmål til lesarane sine: «Kva hjelper det, sysken, om nokon seier at han har tru, når han ikkje har gjerningar? Kan vel trua frelsa han? «Ut frå den tradisjonen eg høyrde til tidlegare ville ha svart «ja, sjølvsagt! Gjerningar spelar inga rolle i frelsa. Dersom eg (utan å lyga) seier at eg trur, så ja, då er eg frelst». Men det klare svaret frå st. Jakob er tydelegvis: «Nei! Slik tru kan ikkje frelsa han!».

Deretter gir han eit døme for å illustrera dette, der han går inn i eit av sine favoritt-tema: Ansvaret kristne har for å ta seg av dei fattige. Han spør: «Set at ein bror eller ei syster ikkje har klede og manglar mat for dagen, kva hjelper det då om ein av dykk seier til dei: «Gå med fred, varm dykk og et dykk mette!» utan å gje dei det kroppen treng?» Det impliserte svaret er sjølvsagt at det hjelper ingenting! Dersom me finner ein person som treng hjelp og berre seier at me håpar at dei får det dei treng, så hjelper ikkje det noko. For å faktisk gjera noko nyttig, og for å prova at me verkeleg ynskjer at dei vert hjelpt, så må me gjera noko! Me må hjelpa dei!

På same måte er det med trua: «Har ho ikkje gjerningar, er ho beint fram død.» Med andre ord, sann tru inneheld gjerningar. Sann tru, frelsande tru, kan ikkje skiljast frå gjerningar; dei er ikkje to forskjellige ting, men heller to sider av same mynt. Tru som ikkje produserer gjerningar er ikkje tru i det heile. Det er falsk tru, eller med St. Jakob sine ord; ho er død.»

Så langt fader James Early. Eg hugsar då eg som ung kristen gymnasiast på Framnes kristne vidaregåande skule las Jakobs brev utan å få det til å stemma med det me vart lært i kristendomstimane. Og for så vidt fekk eg det heller ikkje til å stemma med det eg hadde lært heimefrå. Nåden åleine, heitte det, og dersom ein blanda eigne gjerningar inn i rekninga var ein på tynn is! Då hadde ein pådratt seg ein farleg åndeleg sjukdom som vart kalla eigen-rettferd eller lovisk kristendom. Men eg hugsar at eg og ein ven tok Jakob nok på alvor til å konfrontera rektor på den protestantiske skulen med det me hadde lese i brevet hans. Rektor, som også var vår kristendomslærar, tok førespurnaden opp i plenum i ein time, og me fekk eit lynkurs i luthersk eksegese. Dei mindre klare versa måtte tolkast i ljoset av dei meir klare. Men eg hugsar eg tenkte: Problemet er vel ikkje at Jakob er uklår, det er vel meir at me ikkje er samde i det han seier!

Det høyrest kanskje rart ut, men eg opplevde nåden-åleine-tankegangen som trelldom. Ein av biverknadane ved denne måten å tenkja frelsa på er at det vert veldig vanskeleg å vita om ein er frelst eller ikkje. Difor har det i lågkyrkjeleg pietisme utvikla seg ein veldig søken etter å få «frelsesvisse». For ein veit jo ikkje kva målestokk ein har å halda seg til for å vita om ein er frelst eller ikkje! For dersom eg ikkje har noko å gjera med mi eiga frelse, dersom det er berre nåde, vert det veldig vanskeleg å vita «kor langt ut i verda ein kan gå og framleis kalla seg kristen». Ofte er det meir enn ein hypotetisk problemstilling for rike nordmenn. Kor går grensa?

Ikkje før eg møtte den ortodokse forståinga av frelsesverket som eit samarbeid (synergi) mellom Gud og menneske tok dette til å stemma. Jakobs brev og galaterbrevet var ikkje lenger usamde. Gud vart menneske for at menneska skulle bli som Gud, vart det sagt i oldkyrkja, og det trur ortodokse framleis. Det er grunnlaget for Theosis-læra, guddommeleggjeringa. Det er mitt eige ansvar om eg kjem til himmelen eller ikkje. Eg veit om eg er på rett veg dersom eg lever i stadig omvending frå syndene, i kjærleik mot medmenneske, i audmykt og tilgjeving. Slik Jesus lærte oss i bergpreika. Alt dette er gåver frå Gud, men eg må velja å samarbeida.

Spørsmål: Er det fleire som har historiar om omvending frå protestantisk forsoningslære?

Internettdemonen

Moderne eksorsisme:

Dei katolske heidningane

Dette er eit utdrag frå boka mi «Økumenikken har brote laus». Opptaket er gjort i samband med eit intervju i Radio Gnisten og skildrar mitt første møte med Den nordisk-katolske kyrkja.

Kristne bør vera annleis

Ein sann kristen bør vera heilt annleis i ånd, kropp og i livet: Han bør ha andre tankar: åndelege, heilage. Andre ynskje: himmelske, åndelege. Annleis vilje: heil, heilag, audmjuk og venleg. Annleis fantasi: rein, heilag. Annleis minne, annleis blikk: reint, enkelt, heilagt, utan bedrag. Andre ord: kloke, reine, støe, beskjedne. Med andre ord, ein kristen bør vera ein annleis person. Himmelsk, ny, heilag, som lever med Gud, tenkjer, føler, talar og handlar med Den Heilage Ande. Desse kvalitetane var det som kjenneteikna dei heilage mennene og kvinnene. Les deira livshistoriar, lytt, lær, imitér.

St. Johannes av Kronstadt (1829 – 1908) i boka Kristen filosofi

Barnedigg og barnedrap

Det er fælt å måtte si det, men noe av det verste med å være forelder er for meg foreldremøter, FAU (foreldrenes arbeidsutvalg), elevsamtaler osv. Jeg forstår at barnehagepersonell eller SFO ansatte ikke har fått jobben pga gode kvalifikasjoner i møteledelse, men når sakslisten tar ti minutter å komme gjennom mens møtet er berammet til to timer (120 min!) begynner selv en erfaren far som meg å kaldsvette. Det første man må spørre seg på vei til et slikt møte er selvfølgelig hva slags grunner man kan finne på for å ikke bli valgt inn i ansvarsverv det kommende år. Grunnene må ikke være for åpenbare, for man må utstråle at dette er veldig viktige saker. Ellers viser man jo for all verden at man er en dårlig og uansvarlig forelder. Det neste spørsmålet man må stille seg er hva man skal gjøre når sakslisten er gjennomgått og det er 110 minutter igjen av møtet.

Min løsning på siste foreldremøte i barnehagen var å forsøke å analysere innholdet i det som blir sagt av foreldrene på møtet, der vi satt med kaffe og kake rundt altfor små bord og benker som er laget for treåringer, herav denne lille refleksjonen om barna.

Rett som det er har jeg lurt på hvorfor slike diskusjoner om barna våre dreier seg utelukkende om hva barna ønsker seg og har «behov» for i barnehagen. Spørsmålet er stadig om tilbudet er bra nok. Det er enormt mye fokus på barnehagens materielle ressurser; hva kan vi som foreldre kreve av barnehageeieren? Er huskestativet trygt? Er internettsidene bra nok? Får ungene nok mat? Og innemellom ler vi av hverandres barns morsomheter. Jeg vil kalle dette barnedigging – alt i denne verden skal styres etter barnas agenda.

Dette er muligens vel og bra. Men når barna helt fra de lærer å snakke sier «Jeg vil ha..» og «Få den», istedenfor «kan jeg få», så er vel det et uttrykk for at barna i barnehagen lærer seg å ta makt over omgivelsene ved å kreve det de mener de har rett på. De blir gode sosialdemokrater, og lærer seg å kreve sine rettigheter i et samfunn der mennesket gis visse velferdstilbud. Vi bruker mye av vår oppdragelse til å lære dem av med slikt maktspåk. Det passer dårlig under middagen, for å si det sånn.

Samtidig som foreldre digger barna sine og tilpasser «alt» etter deres behov, merker man også hvordan barna i vår kultur er et middel for voksnes selvrealisering, evt. står i veien for selvrealiseringen. Noen får ikke barn fordi de ikke vil begrense sin frihet. Andre får barn fordi de vil realisere seg selv gjennom barna. Ekstremversjonen av dette er drapene på de ufødte barna på den ene siden og kravet om barn for barnløse på den andre siden.

Jeg lurer bare på om det er kollektiv dårlig samvittighet for hvordan vi som samfunn behandler barna som får de fleste foreldre til å «tilbe» sine egne barn? Vet vi ikke egentlig at det beste for barna er å vokse opp hjemme og leke ute i naturen sammen med naboens barn, slå seg litt og få trøst av mor eller far? Jeg tror det, og ingen skal ihverfall få fortelle meg at det er bedre for mine barn å skalle hode i en EU- godkjent pute på huskestativet i barnehagen enn å få et skrubbsår på kneet av en overmodig sykkeltur til gode venner i nabolaget.

Kveldsbøn til Den Heilage Ande

Ei fantastisk fin bøn, i ei mindre fantastisk omsetjing, gjort av meg. Er det nokon som har forslag til utbetringar? Her er den engelske varianten eg har nytta som førelegg. Bøna er truleg svært gamal. Ho står ved sida av bøner av St. Makarius den store (295-392) i dei ortodokse tidebønene, så han er ein mogeleg forfattar. Dei ortodokse tidebønene er forresten tilgjengeleg på engelsk i fulltekst på denne sida.

Bøn til Den Heilage Ande:

O Herre, himmelske konge, trøystaren, Sanningsanden, vis miskunn og nåde mot meg, din syndige tenar! Tilgi meg, som er uverdig. Tilgi alle syndene eg har begått denne dagen, både dei menneskelege og dei umenneskelege. Eg har vore verre enn eit udyr i frivillig og ufrivillig synd, kjent og ukjent synd frå ungdommen av. I freistingar, hastverk og motløyse. Dersom eg har sverja ved Ditt namn eller begått blasfemi i tankane. Dersom eg har refsa einkvan eller vorte sint. Sladra eller gjort nokon lei seg ved sinnet mitt. Dersom eg har loge. Eller sove i utrengsmål. Dersom ein tiggar har kome til meg og eg forakta han. Dersom eg gjorde bror min deprimert eller krangla med han. Dersom eg har dømt nokon, eller vorte overlegen, stolt eller sint. Dersom eg i bøn har vorte opprørd i sinnet over vondskapen i denne verda, eller ikkje har vendt ryggen til syndige tankar. Dersom eg har ete for mykje, drukke for mykje, ledd tankelaust eller hatt vonde tankar. Dersom eg har sett kor vakker nokon var og vorte såra av det i hjarta mitt. Dersom eg har snakka på ein upassande måte, eller ledd av syndene åt bror min når mine eigne brotsverk er tallause. Dersom eg har vore likesæl til bøn eller utført noko anna vondskap som eg ikkje kan hugsa – for eg har gjort alt dette og meir til: vis miskunn, Meister, Skapar, mot meg. Din nedkasta og uverdige tenar! Frigi, ettergi og tilgi meg i din godheit og kjærleik til menneska. Slik at eg, som er din bortkomne son, syndig og stakkarsleg, kan leggja meg ned i fred og finna søvn og kvile. Måtte eg tilbe og lovsyngja ditt høgvyrde namn, saman med Faderen, og hans einborne Son, no og alltid og i dei evige tidene. Amen.

Samsvar mellom liv og læra?

Nokre få månader før fader Sofian Boaghiu døydde i 2002, sa han dette om manglande samsvar mellom det munnen seier og det me gjer, mellom lære og liv:

Når me ber så brukar me munnen, men tankane våre er langt borte. Jesus Kristus refsa oss når han sa til sine samtidige – det sårar oss når me høyrer det den dag i dag -: «Dette folket ærar meg med leppene, men hjarta deira er langt borte frå meg». Me ber dei sedvanlege bønene, og går ut av kyrkja eller bønerommet og er like ille som når me begynte! Kvifor? Fordi me ikkje hadde kontakt med Den Heilage Ande som kan gi oss fred, som kan inspirera oss, som kan gi oss kraft, iver for Gud og for det gode, for venleik, for gode gjerningar, for kjærleik mot andre. I staden er me irriterte, forgifta, nervøse og veldig sensitive. At einkvan fornærmar oss med eit upassande ord er alt som skal til. Me er parate til å svara med vald! Fordi det er inni oss denne turbulensen eksisterer – og dette er grunnen til at eg no seier at me treng å vera upartiske (dispassion), me treng indre reingjering.

Dette talar i alle fall til meg. Kor lett er det ikkje å be flotte bøner om audmykt og om at Guds vilje må skje, og ikkje leva i samsvar med dette når ein omgåast andre på jobben dagen etter!

Spørsmål: Kva kan gjerast for å få større samsvar mellom læra vår og livet vårt?

Eit fortryllande eventyr

Dette var moderniteten første store forsøk på å definera seg sjølv; som ein «fornuftens tidsalder» (opplysningstida) som gjekk ut frå og forkasta «trua sin tidsalder». Bak denne definisjonen låg eit enkelt og fortryllande eventyr. Det var ein gong, heitte det, at menneskeheita i vesten var det forkjælte og likesæle forsterbarnet til kyrkja. Gjennom trua sin tidsalder stagnerte kulturen, vitskapen vart svekka, religionskrigar vart rutinemessig igangsett, hekser vart brent av inkvisisjonen, og menneskeheita sleit under dogmenes slaveåk. Alt var mørke.

Så, i kjølvatnet av religionskrigane som hadde slite kristendommen i stykker, kom opplysninga i all sin fylde. Og med den framskrittet og fornuften sitt herredøme. Den sekulære nasjonalstaten oppstod og reduserte religionen til ei statleg underavdeling, og dermed vart menneskeheita i vesten redda frå religionens blodige intoleranse.

Dette er, som eg seier, eit enkelt og fortryllande eventyr, som er lett å fylgja og fengjande og ryddig i si forklaring. Det einaste problemet er at eventyret er fiksjon i kvar identifiserbare detalj. Denne forteljinga om den moderne verda sin fødsel har stort sett forsvunne frå respektert akademisk litteratur og overlever no berre som folklore, i «intellektuell journalistikk» og i vandrehistoriar.

Professor David Bentley Hart, Atheist Delusions

Set andre høgare

Hald alle menneske for å vera større enn deg sjølv, trass i at dei kan ha mange svakheitar. Ikkje ver hard, men tenk alltid at kvar person har same endemål som me har. Ved Guds nåde held eg alle menneske for å vera helgnar og større enn meg sjølv.

Eldste Amfilokios av Patmos i «Precious Vessels of the Holy Spirit».

Allehelgens- og allesjelserdag

Dagen er igjen kommet; månedsskiftet oktober – november, med Halloween og hyl-og-hvin, dødningeskaller og draculasvarte drakter med dertil tilhørende hvite fjes. Den norske utgaven av all denne skremsel er i seg selv en avsporing av den amerikanske halloween-tradisjonen.

Men selv i de mer seriøse leire blandes kortene. I mange kirker leses i dag navnet til mange av de som døde det siste året, det tennes lys på gravene og spilles requiem-musikk på radioen. Det som blandes sammen, er to adskilte fester i Vestkirken: Allehelgensdagen og Allesjelersdagen.

Den 1. november er minnedagen for alle kristne helgener, kjente og ukjente – ja, kanskje helst de siste… Kirkens ”kjendiser” har jo fått sine forskjellige feiringsdager gjennom kirkeåret, noe som danner grunnlaget for den gjenoppdagede skikken med å feire navnedager. Allehelgensfesten feires hele den himmelske hærskare av hellige, de ”de ånder av de rettferdige som nådd fullendelsen” (Hebr 12,23), men som ikke har fått en egen dag de minnes i messe og tidebønner.

Østkirken feirer Allehelgensdagen søndagen etter Pinsefesten, noe som teologisk har sin innebygde logikk: Det er ved Den Hellige Ånd at Gud helliggjør et menneske og gir det å vokse i tro som i gjerning. Det var pave Gregor III som plasserte Allehelgensdagen den 1. november. Det skjedde på 700-talet, men feiringen har vært kjent og feiret helt siden St. Efraim Syreren sine dager (på 300-talet).

På Allehelgensfesten feirer vi de helliges seier over synd, død og Djevel. Denne dagen er vår påminnelse om at de står sammen med oss og vi med dem i tjeneste og gudstjeneste. Ved dåp og i tro deler vi den samme tilhørighet med de hellige; vi bygger på løftene gitt gjennom profetene og oppfyllelsen som forkynnes oss av apostlene. Vi, de hellige, profeter og apostler knyttes sammen i ett fellesskap av Jesus Kristus selv (se Ef 2,20). I Kristus, blander vi røstene våre med alle de hellige når vi sammen synger «Velsignet være Ham som kommer i Herrens navn. Hosianna i det høyeste” (”Englesangen” – messens Gloria i Excelsis Deo).

Helgenene er med oss, navngitte som dem uten navn, i det vi kaller ”de helliges samfunn”. De viser oss til Kristus gjennom ord og dåd, men Kristus forbinder oss med dem gjennom sitt kors og liv. Deres liv inspirerer oss. Deres forbønn følger oss. Herrens hjelp omslutter oss gjennom dem.

Allesjelersdagen, derimot, markeres minnedagen for de som er sovnet hen i troen på Kristus. Da fokuserer vi på to viktige sannheter i kristen tro: For det første står vi står ansvarlig for vårt liv og vår gjerning, og det skal felles en dom over alle menneskers liv. For det andre overgir vi ikke våre kjære i hendene på en ukjent Gud, men til ham som har åpenbart seg gjennom Sønnen, Jesus Kristus, Frelseren! I kirkens requiem-messe (messen for de hensovede – betyr ”hvile”) og i tidebønnene for de hensovede (Officium Defunctorum) ber Kirken om Guds miskunn over de som er sovnet inn: ”Herre, gi dem din fred og la ditt evige lys skinne for dem”. På Allesjelersdagen lyder trøstesordet fra himmelen: ”Salige er de som fra nå av dør i Herren” (Åpb 14,13)!